Pałac w Sztynorcie – Sztynort
Sztynort to mała miejscowość położona w północnej części Mazur, niedaleko Węgorzewa. Wizytówką tej przepięknej wsi, otoczonej jeziorami Mamry, Kirsajty i Dargin, jest XVII- wieczny zespół pałacowo-parkowy. Pałac w Sztynorcie. Do pozostałości dawnego majątku rodu Lehndorff prowadzi tylko jedna droga, wysadzana postawnymi dębami. Miejsce to skrywa ciekawą, kilkusetletnią historię, pełną niezwykłych postaci i zdarzeń, a także głęboko skrywanych tajemnic.
Spis treści
Pałac w Sztynorcie – historia posiadłości
Dzieje pałacu w Sztynorcie, od czasów krzyżackich przez ponad pięć stuleci, nierozerwalnie związane były z rodziną Lehndorff. Sztynort stał się rodowym majątkiem Lehndorffów w roku 1420. Zanim uzyskał obecny kształt dwukrotnie płonął, między innymi za sprawą Turków, podczas potopu szwedzkiego ( w drugiej połowie XVI wieku). Wśród najbardziej znanych przedstawicieli rodu wymienić można biskupa warmińskiego Pawła Legendorfa. Był on sprzymierzeńcem króla Kazimierza Jagiellończyka w walce przeciwko zakonowi krzyżackiemu. Drugą postacią był dyplomata na dworze króla Jana Kazimierza i w późniejszych latach dworzanin elektora brandenburskiego księcia Orańskiego- hrabia Ahasverus Gerhard. To właśnie jego żona Eleonora von Dönhoff odbudowała zniszczony pałac. Dodatkowo, na prawie osiemnastu hektarach urządziła park z przepiękną dębową aleją oraz kwiatowymi parterami. Kilka lat później aleję wysadzaną dorodnymi dębami przemierzał biskup Ignacy Krasicki, który gościł wielokrotnie u Ernsta Ahasverusa Lehndorffa. Podczas pobytów w Sztynorcie biskup wychwalał gościnność i z zachwytem wypowiadał się o wyjątkowej atmosferze tego miejsca.
“Kto ma Sztynort, ten posiada Mazury” – powiadał słynny twórca bajek i satyr-biskup warmiński Ignacy Krasicki.
W XIX wieku na terenie posiadłości wybudowano neoklasycystyczną herbaciarnię, neogotyckie mauzoleum rodzinne oraz kaplicę, a do głównej bryły pałacu dobudowano narożne wieże. Na przełomie XIX i XX wieku majątek popadł w długi i został objęty zarządem komisarycznym. W1936 roku rodowa posiadłość przypadła najstarszemu bratankowi hrabiego Carla Meinharda-Heinrichowi, który zasłynął tym, że jako członek ruchu antyhitlerowskiego odegrał znaczącą rolę w nieudanym zamachu na Adolfa Hitlera (w Wilczym Szańcu). Ostatni właściciel Sztynortu hrabia Heinrich von Lehndorff za udział w spisku został stracony w więzieniu Plötzensee w 1944roku. Majątek skonfiskowano, a pałac przeznaczono na kwaterę ministra spraw zagranicznych Rzeszy III Joachima von Ribbentropa.
Zmienne koleje losu
Po zakończeniu II wojny światowej Sztynort stał się siedzibą sowieckiej komendantury oraz punktem zbornym zwożonego z okolicznych miejscowości mienia, przeznaczonego do wywiezienia do ZSRR. Pod koniec lat czterdziestych na terenie posiadłości utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. Pałac został zaadaptowany na biura, pomieszczenia mieszkalne oraz stołówkę. Po 1989 roku Sztynort stał się własnością samorządu, a w latach 1997 – 2009 był własnością prywatnej firmy Tiga Yacht & Marina, która na terenie majątku prowadziła port żeglarski. Od końca 2009 roku pałac jest własnością Polsko-Niemieckiej Fundacji Ochrony Zabytków Kultury, która prowadzi działania na rzecz ratowania posiadłości. Na początku 2019 roku Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przeznaczyło 150 tysięcy złotych na renowację pałacowych polichromowanych desek sufitowych. Rząd niemiecki przekazał fundacji pół miliona euro na ratowanie zabytku. Plany obejmują utworzenie w jednej części pałacu muzeum szlachty pruskiej i centrum pamięci przenikania się kultur. W pozostałej części mają być pomieszczenia hotelowe.
Perła architektury i wyjątkowy ogród
Kompleks pałacowo-ogrodowy o powierzchni około 16 hektarów tworzy aleja dojazdowa, dziedziniec, ogród, pałac oraz salon ogrodowy. Główny element stanowi zespół pałacowy z dziedzińcami z budynkami. Pałac jest otynkowaną dwukondygnacyjną budowlą murowaną z cegły, wzniesioną na planie prostokąta. Towarzyszą mu dwa dwukondygnacyjne, prostokątne skrzydła boczne, przykryte czterospadowym dachem. Pozostałe elementy posiadłości tworzą:
- zespół folwarczny z małymi dziedzińcami,
- dwa tarasy za pałacem, czyli teren salonu ogrodowego wraz z aleją grabów oraz dębów,
- ogród kwaterowy (ozdobny i użytkowy)
- prosty kanał wodny (700 m długości), ciągnący się od granic parku do jeziora Kirsajty.
Pałac w Sztynorcie słynął z wyjątkowo kunsztownego wyposażenia. Składały się na nie m.in.: portrety rodowe, flamandzkie gobeliny, zbiory miniatur, porcelana, misternie zdobione zastawy stołowe, inkrustowane meble. Ocalałe pozostałości bardzo cennego wyposażenia są obecnie eksponowane w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, Muzeum w Morągu oraz Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie.
Pałac w Sztynorcie i festiwal z historią w tle
Od 2017 roku, dzięki współdziałaniu Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej, Ambasady Republiki Federalnej Niemiec oraz Stowarzyszenia „Tratwa”, w dawnej posiadłości rodu Lehndorff odbywa się STN:ORT Pałac Festiwal. Tydzień kultury, zainicjowany przez Hannah Wadle, oferuje koncerty, dyskusje, pokazy, wystawy i wiele inspirujących spotkań, przygotowanych przez ludzi z pasją, którzy chcą przywrócić dawny blask zabytkowemu kompleksowi pałacowemu w Sztynorcie.
