Gietrzwałd – Sanktuarium Matki Bożej w Gietrzwałdzie
Gietrzwałd jest małą wsią położoną w województwie warmińsko-mazurskim, w połowie drogi między Olsztynem i Ostródą. Miejscowość ta ma istotne znaczenie dla polskiego katolicyzmu tych ziem, pomimo że przez wieki zaborów, pod nazwą Dietrichswalde należała do Prus. Tereny te zamieszkiwała w większości ludność polska. Szacuje się, że w 1876 roku w Gietrzwałdzie mieszkało około 1000 mieszkańców, z których wszyscy, oprócz jednej rodziny, byli Polakami i katolikami. Trudnili się oni głównie uprawą roli i hodowlą bydła, a we wsi działała szkoła katolicka.
Spis treści
Gietrzwałd i cudowne objawienia
Gietrzwałd zasłynął za sprawą objawień Matki Boskiej, które jako jedne z nielicznych na polskich ziemiach uznane zostały przez Kościół. Znajduje się tu sanktuarium maryjne, do którego corocznie pielgrzymuje około miliona osób. Początki istnienia wsi datuje się na rok 1352. W roku 1500 wybudowano w niej duży kościół w stylu późnogotyckim pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Znaczenie tego kościoła od początku jego wzniesienia nie było wielkie, lecz co najwyżej lokalne. O Gietrzwałdzie i jego wyjątkowej roli dla Katolików zaczęto mówić dopiero w roku 1877. Od tego roku daje się zauważyć, głównie latem ruch pątniczy, tj. od czasu cudownego objawienia Matki Boskiej dwóm polskim dziewczynkom – trzynastoletniej Justynie Szafryńskiej i dwunastoletniej Barbarze Samulowskej. Obie nastolatki pochodziły z niezamożnych rodzin. Za czasów niemieckich, do miejsca kultu maryjnego, przybywała głównie okoliczna ludność polska i fakt ten wspierał odradzanie się polskiej świadomości narodowej i religijnej na Warmii.
Gietrzwałd – śladami objawień
Dziewczynki, według opisu Kościoła, rozmawiały z Matką Boską w 1877 roku w języku polskim, posługując się gwarą mazurską. Oprócz aspektów religijnych, cudowne wydarzenia stanowiły istotne znaczenie dla germanizowanej ludności polskiej na terenie zaboru pruskiego. Matka Boska, ukazująca się na drzewie nieopodal kościoła, na zapytanie dziewczynek: „Kto ty jesteś?” – odpowiedziała: „Jestem Najświętsza Panna Maryja Niepokalanie Poczęta”. Na dalsze pytania dziewczynek: „Czego żądasz?” – Maryja odpowiada: Życzę sobie, abyście codziennie odmawiali różaniec”. W kolejnych objawieniach, na pytania wizjonerek, Matka Boska miała przekazać, że wyzwolenie Kościoła w Polsce nastąpi za sprawą gorliwych modlitw różańcowych, oraz że do pustych parafii powrócą polscy księża katoliccy. Położy to wówczas kres prześladowaniom polskiego Kościoła.
Słowa i przesłanie Matki Boskiej dodawały otuchy i stanowiły pocieszenie dla polskiej ludności na terenie Prus. W końcu się one spełniły i odtąd Polacy z całego kraju zaczęli masowo nawiedzać miejsce cudownego objawienia Maryi w Gietrzwałdzie. Kościół polski od samego początku sankcjonował te cudowne objawienia i zaczął wspierać ruch pielgrzymkowy do tego miejsca, który niósł ze sobą ważne przesłanie, nie tylko religijne, ale także patriotyczne. Po upływie roku od objawień, rozbudowano kościół o część w stylu neogotyckim i otwarto podwoje Sanktuarium Matki Bożej Gietrzwałdzkiej, które uznawane jest obecnie za jedno z najliczniej odwiedzanych tego typu miejsc w Polsce i w Europie Środkowo- Wschodniej.
Miejsce kultu Matki Bożej
Sanktuarium w Gietrzwałdzie, od zakończenia wojny w 1945 roku, zarządzane jest przez Zakonu Kanoników Regularnych Laterańskich. Gietrzwałd był po wojnie miejscem różnych uroczystości religijnych, np. koronacji w roku 1977 obrazu Matki Boskiej Gietrzwałdzkiej, dokonanej przez kardynałów Stefana Wyszyńskiego i Karola Wojtyłę. 2 lutego 1970 roku kościół w Gietrzwałdzie otrzymał z nadania papieża Pawła VI rangę bazyliki mniejszej, a na początku bieżącego wieku poświęcono nowo wybudowane stacje drogi krzyżowej oraz kaplice różańcowe. Aktualnie w skład Sanktuarium w Gietrzwałdzie wchodzą:
- Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny,
- Kaplica wotywna św. Józefa, wniesiona w roku 1877, bezpośrednio po objawieniach w Gietrzwałdzie,
- Kapliczki z XIX i XX wieku.
Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gietrzwałdzie została zbudowana zaraz po lokacji wsi. Przed 1500 r. zbudowano nowy, ceglano-kamienny kościół w prostej, salowej budowie stylu gotyckiego. Po konsekracji w 1500 roku, kościół był wielokrotnie przebudowywany. Bazylika usytuowana jest na wzniesieniu w centrum wsi i otoczona kamiennym murem. W zachodniej części mieści się dom pielgrzyma oraz plebania, wraz z kaplicą św. Józefa. Aleja prowadząca do źródełka odchodzi w kierunku północno-wschodnim.
Kaplica pw. św. Józefa zbudowana została przez proboszcza Weichsela w 1877 roku, w czasie rzekomych objawień św. Józefa. Wykonano ją z czerwonej cegły, stawiając w jej wnętrzu figurkę św. Józefa. Później, dobudowano do kaplicy drewniane krużganki. W wnętrzu kaplicy znajduje się ołtarz neogotycki. Obecnie miejsce to pełni rolę kaplicy pogrzebowej.
Ponadto, Sanktuarium w Gietrzwałdzie skupia 7 kapliczek, których większość pochodzi z XIX wieku. Dwukondygnacyjne obiekty sakralne zostały wzniesione z cegły
i opisane na planie kwadratu. W większości usytuowano je przydrożnie oraz na skrzyżowaniach dróg. Kompleks sanktuarium obejmuje także plebanię, organistówkę oraz kilka drewnianych domów, w tym dom nr 31 – szkoły polskiej.
Dodatkowe informacje o Sanktuarium Matki Bożej w Gietrzwałdzie
W Gietrzwałdzie żył i pracował Andrzej Samulowski (1840–1928), założyciel pierwszej księgarni na Warmii, tutaj powstały podwaliny do utworzenia „Gazety Olsztyńskiej”. Budynek księgarni wraz z tablicą pamiątkową istnieje do dzisiaj. Pierwsza polska szkoła w Gietrzwałdzie rozpoczęła edukację w okresie plebiscytu (w latach 1929–1933). Tu także zorganizowano bibliotekę Towarzystwa Czytelni Ludowych.
Na terenie samego sanktuarium można znaleźć noclegi w Domu Pielgrzyma imienia św. Jana Pawła II przy ul. Kościelnej 6, gdzie łącznie mieści się 100 łóżek, dwie jadalnie oraz kaplica z Najświętszym Sakramentem. Ponadto, w Ośrodku Szkoleniowo – Wypoczynkowym Fundacji Przyjaciół Sanktuarium Matki Bożej Gietrzwałdzkiej przy ul. Klasztornej 1. Mieści się tu 50 łóżek, w większości w pokojach 2-osobowych. Dodatkowo w Domu im. siostry Barbary Samulowskiej, który oferuje kilka pokoi 1- i 2-osobowych.
