Pałac w Notyście (ruiny)

Mazury słyną z przepięknych jezior, malowniczych krajobrazów i nieskazitelnej natury. Bogactwo kulturowe i różnorodność przyrodnicza ściągają w te strony rzesze turystów, zarówno z kraju, jak i zagranicy. Oprócz pejzażu przeplatanego rozległymi lasami i srebrzystymi jeziorami oraz rzekami, mazurska kraina ma do zaoferowania o wiele więcej. To region przesiąknięty historią, nasycony bogactwem zabytków, szczycący się unikalną kulturą jego mieszkańców. Wśród skarbów przeszłości kryją się między innymi warownie, zamki, dworki i pałace. Jednym ze śladów przybliżających świat rodowych posiadłości jest pałac w Notyście.

Odkryj pałac w Notyście

Pałac w Notyście znajduje się w małej osadzie zwanej Notyst Dolny (niem. Nieder Notisten), położonej w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim. Posiadłość leży w okolicach Rynu i jest malowniczo wkomponowana pomiędzy jeziora: Notyst (na zachodzie) i Ryńskie (na wschodzie). Aby dotrzeć samochodem do pałacu w Notyście należy wybrać drogę krajową nr 59 prowadzącą z Mrągowa do Rynu i przed wsią Wejdyki skierować się w stronę wsi Notyst Wielki, leżącej około 2 kilometry na południe.

Pałac w Notyście – historia

Dzieje wsi Notyst Wielki sięgają połowy XV wieku, kiedy to osada notowana była jako majątek folwarczny i wieś chłopska. W XVI wieku występuje już jako wieś czynszowa z odnotowanymi dziewiętnastoma zagrodami chłopskimi i sześcioma zagrodnikami. W tym okresie lokowana jest wieś czynszowa Notyst Mały, które objęła obszar położony na południowy zachód od Notystu Wielkiego. Notyst Wielki powoli rozbudowywał się i pod koniec XVIII wieku liczba domostw wzrosła do 33. W 1800 roku, w obrębie wsi powstała mała osada o nazwie Notyst Dolny. W 1838 roku osada ta tworzyła majątek na prawie chełmińskim, który składał się z 6 domów z 39 mieszkańcami. Od 1904 roku Notyst Dolny obejmował 33 włók (miar areału).

Na początku XX wieku wsie Notyst Wielki i Notyst Dolny należały do jednego majątku ziemskiego, którego właścicielami byli M. Enoch i A. Brunn. Majątek obejmował powierzchnię 492,17 hektarów. Na ten właśnie okres datowana jest budowa pałacu w Notyście. Oprócz okazałej, głównej budowli do majątku należały: przypałacowy park, gorzelnia, młyn wodny i wiatrak. W majątku prowadzono również hodowlę koni i bydła.

Pałac w Notyście – współczesne losy

Pałac w Notyście spotkał los podobny do dawnych pruskich, zapomnianych budowli tego typu na Mazurach po II wojnie światowej. W prawdzie pałac tylko w nieznacznym stopniu ucierpiał w zawierusze wojennej, lecz jego upadek rozpoczął się po zakończeniu działań wojennych. Bezpośrednio po opanowaniu tych ziem przez Armię Czerwoną, Sowieci najpierw zniszczyli ściany i dach posiadłości. Następnie pałac został rozgrabiony przez żołnierzy radzieckich oraz ludność miejscową.

Po wojnie obiekt należał do mienia skarbu państwa. Dokonano tylko prowizorycznych napraw elewacji, polegających na załataniu dziur po pociskach i odmalowaniu frontu. We wnętrzach pałacu w Notyście urządzono siedzibę Państwowego Gospodarstwa Rolnego (PGR). Pomieszczenia na poddaszu wykorzystywano jako mieszkania komunalne dla pracowników gospodarstwa, a piwnice pałacu służyły jako miejsce odprowadzania ścieków sanitarnych z nadziemnej części budowli. W ten sposób pałac w Notyście ulegał stopniowej dewastacji, ponieważ nie miał prawdziwego właściciela, który dbałby o jego właściwą eksploatację.

Niedokończona renowacja

Pod koniec XX wieku zrujnowany pałac w Notyście został odkupiony przez prywatną osobę, która zaczęła remontować budowlę z zamiarem przywrócenia jej oryginalnego stylu i dawnego blasku. W kompleksie pałacowym zachowały się w dobrym stanie jedynie piwnice. Korzystny wygląd zachował również stary park, znajdujący się z tyłu pałacu. Na zlecenie inwestora, projektant opracował program modernizacji pałacu. Część nadziemną, szczególnie łukowe sklepienia, starano się odrestaurować zgodnie ze stanem, który istniał przed wojną, czyli na zachowanym zarysie piwnic. Pozostałość budowli rozebrano, gdyż znajdowała się w opłakanym stanie technicznym. Jednak nowy właściciel prawdopodobnie nie udźwignął tak ogromnego wysiłku finansowego i w pewnym momencie prace remontowe zatrzymały się w miejscu.

Pałacu w Notyście – opis pałacu

Pałac w Notyście to około 200-stu letnia konstrukcja, która jest posadowiona na oryginalnych fundamentach. Widok pałacu z zewnątrz jest całkiem okazały, ponieważ w środku budowli znajduje się wiele pomieszczeń. Pałac składa się z dwóch pięter oraz pomieszczeń piwnicznych, które pozostawione są w wersji niezmienionej. Na uwagę zasługują zwłaszcza piwnice. Zachowały się autentyczne ściany oraz łukowe sklepienia, które wprawiają w zachwyt. Ruiny pałacu w Notyście nie są ogrodzone, więc budowlę można w bezpieczny sposób zwiedzać.

Do pałacu w Notyście rowerem

W okolice pałacu w Notyście można dojechać rowerem. Jest to wyjątkowa okazja dla amatorów jednośladów, szczególnie że można skorzystać z Mazurskiej Pętli Rowerowej, której budowa ma zostać zakończona w czerwcu 2023 roku. Długość całej trasy liczy ponad 300 km, a na północy Mazur łączy się z magistralą rowerową „Green Velo”. Zasadniczy, główny szlak przebiega w osi Szlaku Wielkich Jezior Mazurskich i kierując się jego zachodnią stroną można dojechać niedaleko ruin pałacu w Notyście.

Atrakcje w pobliżu

W najbliższej okolicy pałacu w Notyście można zobaczyć kilka interesujących miejsc, np.:

• Muzeum – Chatę Mazurską w Sądrach
• Wiatrak holenderski z 1873 roku w Rynie
• Cmentarz ewangelicki z XIX wieku w Rynie
• Okazały zamek krzyżacki z XIV wieku w Rynie

Zobacz również