Zamek w Bezławkach (zamek krzyżacki)

Bezławki są ciekawym miejscem, gdzie ślady przeszłości wraz z miejscową legendą pobudzają wyobraźnię miłośników historii. To tu na wzgórzu, znajduje się zamek w Bezławkach – zamek warowny, który niegdyś był siedzibą komornika krzyżackiego, a pod koniec XVI wieku został przebudowany na kościół ewangelicki. Podania głoszą, że w jego murach przechowywany był legendarny św. Graal…

Dzieje zamku krzyżackiego w Bezławkach

Gotycki zamek w Bezławkach (niem. Bäslack) ma ciekawą historię. Zaczęto go wznosić w roku 1371, na podstawie aktu lokacyjnego nadanego dla wsi przez Komtura Ulricha Fricke. Od XIV stulecia zamek był siedzibą komornika krzyżackiego i ważnym obiektem militarnym, bastionem wojsk krzyżackich w okresie podbojów pruskich plemion. Pierwotnie Krzyżacy wznieśli tylko potężnych wymiarów strażnicę. Była to wysoka konstrukcja, posadowiona na solidnej podmurówce, niełatwa do zdobycia przez pobliskie plemiona. Dodatkowe zalety obronne strażnica otrzymała dzięki postawieniu wysokiego muru obwodowego, okalającego obiekt. Zamek Krzyżacki w Bezławkach odegrał również ważną rolę w relacjach polsko-krzyżacko-litewskich, ponieważ na początku XV wieku rezydował w nim litewski książę Świdrygiełło, najmłodszy brat króla Władysława Jagiełły. Zapisał się on jednak niechlubnie w wydarzeniach związanych z unią polsko-litewskiej, gdyż spiskował z Krzyżakami.

Zamek w Bezławkach w nowej roli

Po wygranej przez wojska polsko-litewskie bitwie pod Grunwaldem, zamek w Bezławkach stracił znaczenie militarne. W 1513 roku przekształcono go początkowo w kościół katolicki, a w 1583 r. w świątynię protestancką, nadając nowy wygląd wnętrzu budowli. Na dziedzińcu zamku założono cmentarz, a budowlę obronną zmodernizowano do pełnienia funkcji kościelnych. W latach 1726 -1730 do głównego budynku dobudowano czterokondygnacyjną wieżę zachodnią, która służyła jako dzwonnica oraz postawiono nową kruchtę i zakrystię.

Po II wojnie światowej obiekt w Bezławkach pozostawał w rękach ewangelików, którzy jednak wkrótce opuścili te tereny. Zamek z upływem lat opustoszał i został rozszabrowany. W latach 80-tych ubiegłego wieku budynek trafił w ręce katolików i poddany został kolejnej adaptacji wnętrz do funkcji sakralnych.

Architektura zamku

Głównym elementem zamku krzyżackiego w Bezławkach był pięciokondygnacyjny budynek o wymiarach 12 x 25 metrów, wraz z poddaszem. Budowlę wykonano z cegieł w stylu gotyckim, na wysokiej, kamiennej podmurówce. Elewacja zamku była dość prosta z niewielką liczbą okien, którą ozdobiono dwoma poziomami blendów. Okna na wysokości drugiej kondygnacji zamknięto łukami odcinkowymi, natomiast oknom na trzecim i czwartym poziomie nadano kształt ostrołukowy. Zamek pokrywa dwuspadowy dach z dwoma schodkowymi szczytami, wypełnionymi blendami i zakończonymi sterczynami.

Układ pomieszczeń nie jest dokładnie znany, ale najprawdopodobniej dwie dolne kondygnacje dzieliły się na trzy części. Poszczególne kondygnacje rozdzielały drewniane stropy, z wyjątkiem najniższej, posiadającej ceglane sklepienia kolebkowe. Komnaty reprezentacyjne i mieszkalne znajdowały się na najwyższej kondygnacji – nad przyziemiem. Pozostałe kondygnacje były jednoizbowe i podobnie jak przyziemie pełniły funkcje gospodarcze. Tak duża ilość przestrzeni magazynowych służyła pierwotnym funkcjom zaopatrzeniowym zamku podczas zbrojnych wypraw krzyżackich. W zachodniej części pierwszego piętra mieściło się prawdopodobnie pomieszczenie mieszkalne, ponieważ na tym poziomie przetrwały resztki drewnianego wykusza latrynowego. We wschodniej części mogła znajdować się kaplica zamkowa. Wejście do zamku mieściło się od strony dziedzińca, czyli od południa. Duży jak na tamte czasy dziedziniec o wymiarach 42,3 x 51,8 m znajdował się po wschodniej stronie głównego budynku, u wylotu drogi prowadzącej z Reszla. Całość kompleksu otoczona była murem obwodowym z trzema wykuszami i dwiema narożnymi półbasztami, otwartymi od wewnątrz.

Obecny stan zamku

Zamek krzyżacki w Bezławkach tracił przez wieki swój blask. Zmianom podlegało również jego przeznaczenie, a wyposażenie było rozgrabiane. Korpus głównego budynku, który wykonany został z kamienia oraz cegły zachował oryginalny, gotycki wygląd. Obecnie zamek jest funkcjonującą świątynią katolicką, w której w wakacyjne niedziele odprawiane są msze. Wciąż okazale prezentuje się otynkowana wieża, dobudowana w XVIII wieku, która służy jako dzwonnica kościelna. W tamtym okresie obniżono wysokość murów obwodowych, dziedziniec przekształcono w cmentarz, a także postawiono neogotycką bramę wjazdową, którą zwieńczono ozdobnym szczytem.

Dziś dawny zamek krzyżacki w Bezławkach stoi właściwie w szczerym polu. Obok jest jedno gospodarstwo i jeden stary, poniemiecki dom. Aktualnie mur okalający zamek nie jest wystarczająco wyeksponowany i trudno go w praktyce dostrzec spod wysokich krzaków. To samo dotyczy półbaszt stanowiących element murów. Niemniej jest to klimatyczne miejsce, szczególnie główna budowla dawnego zamku z dość dobrze zachowaną elewacją pobudza wyobraźnię. Na cmentarzu zachowało się wiele oryginalnych nagrobków z niemieckimi napisami, których kilka jest odnowionych. Jeśli chodzi o wnętrze kościoła, nie jest ono zbyt atrakcyjne. Wygląda pustawo i surowo ze skromnym ołtarzem i ławkami stojącymi pośrodku. Po bokach kościoła znajduje się wystawa zdjęć i rycin rekonstrukcyjnych, ukazujących dawne oblicze zamku.

Zamek w Bezławkach – fascynujące historie

Z zamkiem w Bezławkach wiąże się jedna z ciekawszych legend o Świętym Graalu. Słynny kielich, którego Chrystus miał używać w czasie ostatniej wieczerzy prawdopodobnie został zamurowany w zamku. Kielich miał być w posiadaniu Świdrygiełły rezydującego wówczas w Bezławkach, który odziedziczył po swoim ojcu – księciu Giedyminie. Podania mówią, iż ten ród litewski wywodzi od Godwina, syna angielskiego króla Haralda II, który był właścicielem kielich Św. Graala. Godwin uciekając z Anglii w obawie przed prześladowaniami, zabrał królewskie skarby, w tym cenny kielich i osiedlił się na Litwie. W ten sposób Św. Graal znalazł się później w rękach księcia Świdrygiełły, który w 1402 roku przybył z nim do Bezławek. W obawie przed nadciągającymi w 1520 r. hordami tatarskimi (w czasie wojny polsko-tatarskiej) kielich miano zamurować gdzieś w zamienionej już na kościół budowli.

Oczywiście można powątpiewać w historię o Św. Graalu i zapiskach o kielichu Świdrygiełły, który znalazł się na zamku w Bezławkach. Ale interesujący może być fakt, iż miejsce to co jakiś czas odwiedzają członkowie średniowiecznego zakonu rycerskiego bożogrobców (ochraniającego kiedyś grób Chrystusa w Jerozolimie). Stąd już blisko do zagadek Graala i Templariuszy…

Ponadto ciekawostką było odnalezienie w latach 1985-1989 ośmiu metalowych trumien w czasie remontu kościoła. Zagadkowe jest dlaczego były metalowe i puste wewnątrz?

Zwiedzanie i dojazd

Zamek krzyżacki w Bezławkach znajduje się w centralnej części województwa warmińsko-mazurskiego, ok. 13 km na południowy zachód od Kętrzyna, 9 km południowy wschód od Reszla i 5 km na południowy wschód od Sanktuarium w Świętej Lipce. Obiekt można zwiedzać z zewnątrz o każdej porze. Wnętrza można zobaczyć po uprzednim umówieniu.

Zobacz również

• Zamek w Kętrzynie – zamek krzyżacki
• Zamek krzyżacki w Malborku
• Piramida w Rapie – jedna z najbardziej zagadkowych budowli w Polsce
• Jezioro Kisajno – wszystko, co warto wiedzieć!

Zala, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons