Zamek w Barcianach, nieznana perła Mazur

XV-wieczny zamek w Barcianach, często nazywany nieznaną perłą Mazur, jest cennym przykładem krzyżackiej architektury militarnej. Ten średniowieczny zabytek jest jednym z najlepiej zachowanych obiektów tego typu w regionie. Dziś stanowi pamiątkę po odległych czasach i wspaniałą atrakcję turystyczną.

Tam, gdzie położony jest zamek krzyżacki

Barciany (niem. Barten) są dużą wsią ulokowaną w odległości 18 km na północ od Kętrzyna i 8 km na południe od granicy z Obwodem Kaliningradzkim. Kiedyś osada ta posiadała prawa miejskie (1628 – 1945). W okresie przed przybyciem na Mazury Zakonu Krzyżackiego, Barciany były najważniejszym grodem plemienia Bartów. W późniejszym okresie znajdował się tu ośrodek administracji krzyżackiej. Barciany obecnie związane są z gospodarką rolną, ponieważ obejmują tereny najżyźniejszych ziem w regionie. W pobliżu zobaczyć można wiele dawnych folwarków, a w niektórych posiadłościach zachowały się dawne dworki i pałace, choć zwykle znajdują się w złym stanie technicznym.

Oprócz monumentalnego zamku krzyżackiego, w Barcianach można zobaczyć gotycki kościół z XVI wieku. W wieży jednonawowego kościoła znajduje się najstarszy w okolicy dzwon z 1425 roku, a we wnętrzu świątyni ołtarz z 1643 roku oraz jedne z najstarszych organów na Mazurach, wykonane przez A.G. Caspariniego z Królewca.

Dzieje zamku w Barcianach

W miejscu dzisiejszego zamku w Barcianach istniał drewniano – ziemny gród staropruskiego plemienia Bartów. W 1240 roku, po przejęciu przez Krzyżaków, gród przebudowano w strażnicę, która zniszczono podczas najazdów plemion pruskich. Budowę zamku w Barcianach rozpoczęto w 1377 roku, według założeń Winricha von Kniprode – wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego. Proces budowy rozłożono na trzy etapy. Ostatni etap zakończono dopiero w latach dwudziestych XVI wieku. Krzyżacy wznieśli ten zamek w celu obrony przed, częstymi w tych stronach, najazdami Litwinów. Miała się w nim mieścić siedziba nowego komtura, lecz ostatecznie ulokowano w zamku prokuratorię, która funkcjonowała tu do 1525 roku , czyli do końca istnienia państwa krzyżackiego.

W tym czasie znaczenie militarne zamku spadło. Od 1533 roku pełnił on rolę administracyjną (rezydowali w nim starostowie), również był magazynem żywności. W okresie 1842-1945 zamek przejęty został przez osoby prywatne. Nieznana perła Mazur – jak zwą zamek w Barcianach, przetrwała koleje czasu: m.in. epidemię cholery w XIX wieku oraz działania II wojny światowej, które zamieniły w zgliszcza pobliskie miasteczko. Po zakończeniu wojny obiekt przejęło państwo. Niestety podobnie, jak wiele innych tego typu budowli, zamek pełnił mało spektakularną rolę miejscowego PGR. W 2000 roku właścicielem zamku w Barcianach została osoba prywatna i od tego czasu na terenie obiektu prowadzone są prace restauratorsko-konserwatorskie.

Zamek w Barcianach – opis

Zamek w Barcianach postawiono na naturalnym wzniesieniu, pośród bagien rzeki Liwny, co utrudniało dotarcie do niego potencjalnym agresorom. Budowla znajduje się na 1,7-hektarowej działce. Zamek jest olbrzymią konstrukcją, wzniesioną na planie prostokąta o wymiarach boków 58×55 m. Został zwieńczony dwuspadowym dachem, opartym na krótszych ścianach gotyckich szczytów, zdobionych blendami w układzie piramidalnym. Wnętrza obiektu obejmują aż 12 835 m2 pow. użytkowej. Ściany zamku zbudowano z czerwonej cegły i osadzono na kamiennym cokole. Zamek otoczony był z trzech stron stawami i fosą, dlatego dostęp do niego był możliwy jedynie od strony wschodniej. Przed bramą wjazdową, znajdowało się przedzamcze.

Trójkondygnacyjne skrzydło wschodnie zamku zbudowano najwcześniej. Jest podpiwniczone, a wewnątrz mieści się dziedziniec o pow. 58×14 m. W jego dolny poziom wkomponowano bramę o kolebkowym sklepieniu, umożliwiającą wjazd do zamku. Do piwnic, pełniących rolę magazynów, dostęp możliwy był tylko od strony dziedzińca. Przyziemie – to miejsce gospodarcze odźwiernego, kuchnia z dużym paleniskiem oraz spiżarnia. Na piętrze znajdowały się okazałe sale reprezentacyjne. Tam również mieściła się wysoka czteroprzęsłowa kaplica, niższy kapitularz oraz zbrojownia znajdująca się nad kapitularzem. Na najwyższym piętrze skrzydła wschodniego funkcjonowały pomieszczenia magazynowo-obronne, posiadające w ścianach wiele otworów strzelniczych. Na obu flankach skrzydła wschodniego znajdowały się baszty ustawione po przekątnych czworoboku.

Skrzydło północne było również trójkondygnacyjne, lecz niepodpiwniczone. W przyziemiu znajdowały się pomieszczenia gospodarcze, na pierwszej kondygnacji mieściły się izby mieszkalne dla braci zakonnych, a najwyższe piętro pełniło także funkcje magazynowo-obronne. Czworokąt kompleksu zamkowego od strony zachodniej i południowej został zamknięty murami kurtynowymi z gankiem obronnym, który był połączony z krużgankami dziedzińca i piętrami obronnymi obu skrzydeł. W późniejszym okresie do zachodniej części muru kurtynowego dobudowano skrzydło spichrzowe, po stronie południowej postawiono niski dom dla administratorów majątku. Wzniesiono również drewnianą werandę w skrzydle wschodnim.

Zamek w Barcianach i jego obecny stan

W posiadłości, z czasów średniowiecznych do chwili obecnej, zachował się w dobrym stanie murowany czworoboczny ceglany mur zewnętrzny, gotyckie skrzydło wschodnie z bramą wjazdową, mury główne skrzydła północnego, a także narożna cylindryczna baszta. Po roku 1990 dokonano częściowej modernizacji wnętrz, która miała na celu doprowadzenie ich do stanu pierwotnego. Niestety, prac tych nigdy nie zakończono. Mimo to, każdego roku zamek przyciąga uwagę ogromnej liczby turystów. Szczególnym zainteresowaniem cieszy się dobrze zachowana sala rycerska oraz duża reprezentacyjna sala kolumnowa, usytuowana we wschodnim skrzydle zamku (tzw. klasztorna).

Tajemnice zamku w Barcianach

Zamek w Barcianach, jak każda średniowieczna twierdza, skrywa swoje tajemnice. Z tym obiektem wiąże się kilka makabrycznych opowieści. Historycy zgodnie twierdzą, że w jednej z piwnic pod basztą północną znajdowała się sala kaźni, czego dowodzić mają wbudowane w ściany uchwyty. Nieopodal znajdowały się cele, w których więźniowie oczekiwali na tortury. Historycy twierdzą również, iż jedną z cel przeznaczono dla więźniów skazanych na śmierć przez zagłodzenie. Ponadto, znajduje się tu studnia z ostro zakończonymi kołkami wbitymi w dno, co może sugerować, że stosowano tu makabryczne praktyki.

Zobacz również

• Twierdza Boyen – Giżycko
• Zamek krzyżacki w Malborku
• Zamek w Kętrzynie – zamek krzyżacki
• Zamek w Bezławkach (zamek krzyżacki)
• Pałac w Sorkwitach
• Pałac w Łęzanach
• Giżycko – poznaj piękną historię miasta!

Zdjęcie użyte we wpisie: Ralf Lotys (Sicherlich), CC BY 3.0, via Wikimedia Commons