Śluza Guja Piaski

Wodną sieć jezior i rzek uzupełniają kanały, których historia sięga wieków średnich. Kilka stuleci później idea połączenia mazurskich akwenów doczekała się realizacji. Pierwszy statek parowy wyruszył w rejs z Węgorzewa do Pisza. Na początku XX wieku podjęto decyzję o budowie Kanału Mazurskiego i rozpoczęto prace nad wodnym połączeniem Mazur z Bałtykiem. Niestety inwestycji nie ukończono. Pozostały monumentalne śluzy, będące świadectwem pomysłowości i wytrwałości człowieka w dążeniu do panowania nad naturą. Jedynym ukończonym obiektem hydrotechnicznym w budowanym przez Niemców systemie jest dobrze zachowana śluza Guja w Piaskach. Stanowi ona niezwykłą gratkę dla miłośników inżynierii wodnej.

Zasada działania śluzy

Na początku warto dowiedzieć się do czego służą śluzy. Śluzy wraz z innymi budowlami hydrotechnicznymi (pochylniami, zaporami, jazami) stanowią elementy śródlądowych dróg wodnych, łączące ze sobą kanały, rzeki i jeziora w celu stworzenia komunikacyjnego systemu żeglownego, niezależnego od uwarunkowań hydrograficznych oraz konfiguracji terenu.
Śluza umożliwia pokonanie różnicy poziomów wody pomiędzy jeziorami. Zwykle stanowi fragment kanału, przegrodzony jedną lub kilkoma komorami wodnymi. Komora śluzowa odgraniczona jest ruchomymi wrotami. Działanie śluzy polega na tym, że jednostka wodna wpływa do komory przez otwartą przegrodę. Natomiast druga przegroda pozostaje zamknięta. Po zamknięciu otwartej przegrody woda zostaje wypuszczana z komory lub napuszczana do komory. W ten sposób wyrównuje się poziom wody w komorze i kanale wylotowym. Po otwarciu wrót jednostka może wypłynąć ze śluzy.

Śluza Guja na szlaku wodnym

Śluza w Piaskach znajduje się na szlaku Wielkich Jezior Mazurskich, którego główna ponad 100 kilometrowa oś prowadzi południkowo od Węgorzewa, poprzez Giżycko i Ryn do Mikołajek. Z Mikołajek można wyruszyć łodzią do Pisza lub Rucianego-Nidy. Szlak ten posiada także odnogi, zapewniające nawet 330 km żeglowania i odkrywania coraz to nowych i unikalnych miejsc. Wytrwali miłośnicy zmagania się z wiatrem na pokonanie całego szlaku muszą zaplanować około dwóch tygodni.

Śluza Guja jako element Kanału Mazurskiego

Śluza zlokalizowana jest nad północną częścią jeziora Rydzówka, kilkanaście kilometrów od granicy polsko-rosyjskiej. Prowadzi do niej lokalna droga łącząca wsie Karłowo i Guja. Jej historia sięga roku 1911, kiedy to rozpoczęła się budowa przekopu w Mamerkach. Kanał miał utworzyć sztuczną drogę wodną w celu usprawnienia żeglugi pomiędzy Pojezierzem Mazurskim a portami Prus Wschodnich na Bałtyku. Jego budowa miała jednocześnie znaczenie gospodarcze i strategiczne, polegające na stworzeniu efektywnych dróg wodnego transportu drewna, płodów rolnych oraz węgla, żwiru i torfu z Mazur do Królewca. Kanał Mazurski, zaprojektowany do ruchu statków o wyporności do 240 ton, służyć miał jednocześnie zaopatrywaniu licznie tu rozlokowanych garnizonów wojsk pruskich. Pierwsza wojna światowa wymusiła przerwanie prac nad budową kanału, które zostały wznowione w 1936 roku i trwały jeszcze prawie 4 lata po II wojnie. Jednak realizację tej inwestycji zaniechano i budowy nigdy nie ukończono.

Kanał Mazurski posiada łączną długość około 51 km, większość tego systemu wodnego obecnie znajduje się na terenie obwodu kaliningradzkiego. W Polsce leży ponad 22- kilometrowy odcinek.
Różnica poziomu wód pomiędzy jeziorem Mamry (116 m n.p.m.) a rzeką Łyna (5 m n.p.m.), w miejscu połączenia kanału z rzeką, wynosi ponad 111 metrów. Aby zniwelować tę różnicę zbudowano 10 śluz i 2 jazy walcowo-ruchowe. W polskiej części Kanału Mazurskiego znajduje się 5 śluz, w tym śluza Guja, leżąca w Piaskach – około 9 km na północ od jeziora Mamry.

Od technicznej strony

Śluza Guja nazywała się w języku niemieckim Sandhof. Zamiennie występuje pod nazwą śluza Piaski. Jest jedyną tego typu budowlą hydrotechniczną w systemie Kanału Mazurskiego ukończoną w 100% przed 1940 rokiem. Działa do dziś i z powodzeniem reguluje poziom wody w jeziorze Rydzówka (niem. Rehsau Sea). Poprzez śluzę zasilana jest północna część Kanału Mazurskiego, przechodzącego dalej przez Jezioro Rydzówka w kierunku południowym.

Śluzę Guja stanowi świadectwo wysoko rozwiniętej inżynierii wodnej. Jej wygląd robi duże wrażenie. Usytuowana jest na 40,9 kilometrze długości kanału i znajduje się na wysokości 83,3 metra n.p.m. Pomiędzy śluzą Guja a ujściem wody do jeziora zbudowano ręczny jaz rolkowy – tzw. bramę bezpieczeństwa, aby móc odciążyć śluzę podczas ewentualnej powodzi.

Komorowo-dokową śluzy zbudowano z betonu zbrojonego, jej zasadniczym elementem jest komora śluzowa o długości 52 metry, szerokości 7,77 m i głębokości 14,9 m. Wysokość opadu wody w śluzie Guja wynosi 11,3 metra. Wrota komory śluzowej wykonano z nitowanej stali. Znajdujące się w wieżach śluzy mechanizmy otwierania i zamykania zastawek oraz wrót komory obecnie uruchamiane są ręcznie, przy pomocy kół zębatych na śrubowalcach. Kiedyś styczniki podnoszenia wrót komory napędzano elektrycznie. Jednak po II wojnie światowej system eklektyczny zdemontowano. W śluzie Guja znajdują się również szandory, które zamykają ewentualny spływ wody. W sytuacji awaryjnej zaplanowano ręczną obsługę śluzy.

Nad dolnymi wrotami śluzy wznosi się most drogowy. Przy śluzie Guja znajduje się dom obsługi śluzy – strażnica, która zachowała się w niezmienionym stanie. Z pracownikiem obsługi śluzy można umówić się na zwiedzenie całego obiektu.

Ciekawostka

Warto zwrócić uwagę, że już w czasach kiedy planowano budowę śluzy Guja troszczono się o ochronę czystości wód. W tym celu już wtedy zainstalowano w tym obiekcie filtry żwirowo-piaskowe. Ich zadaniem było wyeliminowanie zagrożenia przedostania się do wody smarów, olejów i innych środków stosowanych do konserwacji mechanizmów śluzy.

Zobacz również

• Śluza Leśniewo Górne – Fürstenau I
• Śluza Leśniewo Dolne – Fürstenau II
• Tężnie w Gołdapi
• Cisowa Góra, czyli suwalska Fudżijama
• Szlak wodny Mikołajki Ruciane Nida (19,20 km)

Zdjęcie we wpisie: Yuri Bardun, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons